1.1 Εισαγωγή

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία χαρακτηρίζει τα άτομα με αναπηρία ως εκείνα που αντιμετωπίζουν μακροχρόνιες σωματικές, ψυχικές, διανοητικές ή αισθητηριακές βλάβες, οι οποίες, σε συνδυασμό με διάφορα εμπόδια, ενδέχεται να εμποδίζουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία επί ίσοις όροις με τους άλλους.

Περίπου 87 εκατομμύρια άτομα στην ΕΕ πάσχουν από κάποιο είδος αναπηρίας. Στην Ευρώπη, πολυάριθμα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζουν ανισότητες στις ευκαιρίες σε σχέση με τους άλλους. Τα προβλήματα προσβασιμότητας εξακολουθούν να υφίστανται σε σχολεία, χώρους εργασίας, υποδομές, προϊόντα, υπηρεσίες και πληροφορίες, περιορίζοντας την πρόσβασή τους. Επιπλέον, μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσμενή μεταχείριση ή αδικία.

Στη δέσμευσή τους να ενισχύσουν την κοινωνική και οικονομική ευημερία των ατόμων με αναπηρία, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της αντλούν έμπνευση από τη Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ και τον Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ. Δίνοντας έμφαση στις αρχές που περιγράφονται στον Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, η Αρχή 17 υπογραμμίζει το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να λαμβάνουν εισοδηματική στήριξη που να διασφαλίζει μια αξιοπρεπή ζωή, πρόσβαση σε υπηρεσίες που διευκολύνουν τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας και την κοινωνία και ένα εργασιακό περιβάλλον προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις τους.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μαζί με όλα τα κράτη μέλη της, έχει υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (UNCRPD). Αυτή η σημαντική συμφωνία έχει ενημερώσει για την ανάπτυξη της στρατηγικής για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία 2021-2030 (Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία – Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις και ένταξη – Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.).

1.2 Η νέα στρατηγική για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία 2021-2030

Η στρατηγική για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία 2021-2030 έχει σχεδιαστεί για να αντιμετωπίσει τις πολύπλευρες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία. Ο γενικός της στόχος είναι η πρόοδος σε όλες τις διαστάσεις που περιγράφονται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, τόσο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και σε επίπεδο κρατών μελών. Πρωταρχικός στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι τα άτομα με αναπηρία στην Ευρώπη, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως το φύλο, η φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, η θρησκεία ή οι πεποιθήσεις, η ηλικία ή ο σεξουαλικός προσανατολισμός, μπορούν να απολαμβάνουν πλήρως τα ανθρώπινα δικαιώματά τους, να έχουν πρόσβαση σε ίσες ευκαιρίες, να συμμετέχουν στην κοινωνία και την οικονομία σε ισότιμη βάση, να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με τις ρυθμίσεις της διαβίωσής τους, να μετακινούνται ελεύθερα εντός της ΕΕ ανεξάρτητα από τις ανάγκες υποστήριξής τους και να μην αντιμετωπίζουν πλέον περιπτώσεις διακρίσεων.

Επεκτείνοντας το καθιερωμένο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ποιότητας για τις Κοινωνικές Υπηρεσίες, η Επιτροπή σκοπεύει να θεσπίσει, έως το 2024, ένα ειδικό πλαίσιο γνωστό ως “Κοινωνικές Υπηρεσίες Αριστείας” για τα άτομα με αναπηρία. Η πρωτοβουλία αυτή επιδιώκει να βελτιώσει την παροχή υπηρεσιών για άτομα με αναπηρία και να ενισχύσει την ελκυστικότητα των ευκαιριών απασχόλησης στον τομέα αυτό. Αυτό περιλαμβάνει προσπάθειες για την αναβάθμιση και επανεκπαίδευση των παρόχων υπηρεσιών ώστε να ανυψωθεί η συνολική ποιότητα της παρεχόμενης υποστήριξης (Ένωση Ισότητας: Στρατηγική για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία 2021-2030 – Απασχόληση, Κοινωνικές Υποθέσεις & Ένταξη – Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.).

1.3 Ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων για νέες θέσεις εργασίας

Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό θεματολόγιο για τις δεξιότητες, κάθε χώρα θα πρέπει να έχει σχέδια για τις δεξιότητες και τα σχέδια αυτά θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ειδικές ανάγκες των ατόμων με αναπηρία. Είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί ότι όλοι, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία, έχουν τις ίδιες ευκαιρίες να πάνε σχολείο και να εκπαιδευτούν για να βρουν δουλειά.

Οι χώρες πρέπει να προσαρμόσουν τους κανόνες εκπαίδευσης και κατάρτισης ώστε να υποστηρίζουν τα άτομα με αναπηρία, σύμφωνα με την UNCRPD. Ωστόσο, πολλοί νέοι με αναπηρία καταλήγουν σε ειδικά σχολεία αντί για κανονικά, επειδή τα κανονικά σχολεία δεν είναι προσβάσιμα, δεν παρέχουν την απαραίτητη υποστήριξη και μπορεί να μην προσαρμόζονται στις ανάγκες τους. Η Σύσταση του Συμβουλίου για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση ενθαρρύνει τις χώρες να δημιουργήσουν προγράμματα κατάρτισης που περιλαμβάνουν και βοηθούν τα άτομα με αναπηρία.

Η Επιτροπή δεσμεύεται να συνεργαστεί με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημόσιων Υπηρεσιών Απασχόλησης για τη δημιουργία ευκαιριών κοινής μάθησης. Η πρωτοβουλία αυτή αποσκοπεί στην καλύτερη κατανόηση των δεξιοτήτων που απαιτούνται στην αγορά εργασίας και στη βελτίωση των υπηρεσιών καθοδήγησης για τα απασχολούμενα άτομα και τις ευάλωτες ομάδες. Η έμφαση θα δοθεί στην αντιμετώπιση των ελλείψεων δεξιοτήτων, ιδίως στις ψηφιακές δεξιότητες, συχνά μέσω συμπράξεων με κοινωνικές επιχειρήσεις που προωθούν την ένταξη στην αγορά εργασίας. Η δέσμευση αυτή ευθυγραμμίζεται με τους στόχους που περιγράφονται στο σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 2021-2027. Επιπλέον, τα κράτη μέλη θα λάβουν βοήθεια για την απόκτηση υποστηρικτικών τεχνολογιών και τη διασφάλιση προσβάσιμου ψηφιακού μαθησιακού περιβάλλοντος και περιεχομένου.

Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να:

• • Καθορισμός στόχων για τη συμμετοχή των ενηλίκων με αναπηρία στη μάθηση, με στόχο την ενίσχυση της εμπλοκής τους. Διασφάλιση ότι οι εθνικές στρατηγικές δεξιοτήτων αντιμετωπίζουν τις ειδικές απαιτήσεις των ατόμων με αναπηρία, ώστε να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων του θεματολογίου για τις δεξιότητες και του σχεδίου δράσης για την εφαρμογή του πυλώνα των κοινωνικών δικαιωμάτων.

• • Εφαρμογή στοχευμένων μέτρων και προσαρμοσμένων μορφών κατάρτισης για την εξασφάλιση προγραμμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) χωρίς αποκλεισμούς και προσβάσιμα, επεκτείνοντας τη συμμετοχικότητα στα άτομα με αναπηρίες.

• • Επέκταση της στήριξης της συνεργασίας μεταξύ των σχετικών φορέων της κοινωνικής οικονομίας, με βάση τα αποτελέσματα του Σχεδίου για την τομεακή συνεργασία στον τομέα των δεξιοτήτων στο πλαίσιο του Συμφώνου για τις δεξιότητες. Αυτό περιλαμβάνει τον προσδιορισμό των αναγκών σε ψηφιακές δεξιότητες και την ενσωμάτωση υποστηρικτικών τεχνολογιών για την ενίσχυση της απασχολησιμότητας.
    
    

     

1.4 Προώθηση της πρόσβασης σε ποιοτικές και βιώσιμες θέσεις εργασίας

Η Επιτροπή θα βοηθήσει τις χώρες της ΕΕ υποστηρίζοντας τις επιχειρήσεις που βοηθούν τα άτομα με αναπηρία. Οι επιχειρήσεις αυτές όχι μόνο παρέχουν υπηρεσίες για τα άτομα με αναπηρία αλλά και τα βοηθούν να βρουν εργασία σε κανονικούς χώρους εργασίας. Η κατάσταση αυτών των επιχειρήσεων μπορεί να είναι διαφορετική σε κάθε χώρα της ΕΕ. Για να βοηθήσουν τις χώρες να συμπεριλάβουν περιθωριοποιημένες ομάδες, οι νόμοι της ΕΕ επιτρέπουν ειδικές συμβάσεις και οι νόμοι περί ανταγωνισμού επιτρέπουν επιπλέον βοήθεια για την πρόσληψη εργαζομένων με αναπηρία. Ταυτόχρονα, οι χώρες δημιουργούν πολιτικές για την “επιχειρηματικότητα χωρίς αποκλεισμούς”, εστιάζοντας σε ομάδες που δεν εκπροσωπούνται αρκετά, όπως οι γυναίκες, οι νέοι, οι μετανάστες και τα άτομα με αναπηρία.

Το 2022, η Επιτροπή σχεδιάζει να θεσπίσει μέτρα για τη βελτίωση των ευκαιριών απασχόλησης για τα άτομα με αναπηρία. Αυτό προϋποθέτει συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημόσιων Υπηρεσιών Απασχόλησης, τους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις ατόμων με αναπηρία. Η δέσμη μέτρων έχει ως στόχο να βοηθήσει τις χώρες της ΕΕ να ακολουθήσουν τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση, παρέχοντας καθοδήγηση και προωθώντας την κοινή μάθηση σχετικά με την ενίσχυση των υπηρεσιών απασχόλησης και ένταξης. Επικεντρώνεται επίσης στην ενθάρρυνση των προσλήψεων μέσω θετικής δράσης, στην αμφισβήτηση των στερεοτύπων, στην εξασφάλιση εύλογων προσαρμογών, στη διασφάλιση της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία και στην παροχή επαγγελματικής αποκατάστασης για χρόνιες ασθένειες ή ατυχήματα. Η δέσμη μέτρων διερευνά τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας στην προστατευμένη απασχόληση και τις διαδρομές προς τις κανονικές αγορές εργασίας.

Η Επιτροπή επίσης:

• • Δημοσίευσε έκθεση εφαρμογής της οδηγίας της ΕΕ για την ισότητα στην απασχόληση το 2021. Εάν χρειαστεί, πρότεινε νομικές αλλαγές, ιδίως για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των φορέων ισότητας.

• • Έκδωσε σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία το 2021. Το σχέδιο αυτό αποσκοπούσε στη βελτίωση των συνθηκών για την κοινωνική οικονομία, δίνοντας έμφαση στις ευκαιρίες για τα άτομα με αναπηρία. Επικεντρώθηκε σε κοινωνικές επιχειρήσεις που συνέβαλαν στην ένταξη ατόμων στην ανοικτή αγορά εργασίας.
    
    

     

1.5 Οδηγία της ΕΕ για την ισότητα στην απασχόληση 2022

Σύμφωνα με το άρθρο 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ), η Ένωση έχει διάφορους στόχους, μεταξύ των οποίων το να κάνει τους πολίτες της ευτυχισμένους και να υποστηρίζει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της Ευρώπης μέσω μιας ισχυρής και δίκαιης οικονομίας. Αυτό περιλαμβάνει την επίτευξη πλήρους απασχόλησης, την κοινωνική πρόοδο, τη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος και την προώθηση της δικαιοσύνης και της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Το άρθρο 9 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) προσθέτει ότι η Ένωση πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη της πράγματα όπως η εξασφάλιση υψηλής απασχόλησης, η παροχή επαρκούς κοινωνικής προστασίας και η καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού (ΟΔΗΓΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ, 2022).

Διάφορες οδηγίες σχετικά με τα άτομα με αναπηρία:

1. Τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι πληροφορίες σχετικά με τους κατώτερους μισθούς που καθορίζονται από το νόμο και την προστασία που λαμβάνουν αυτοί οι μισθοί από τις καθολικά ισχύουσες ομαδικές συμβάσεις, καθώς και λεπτομέρειες σχετικά με τον τρόπο προσφυγής στη δικαιοσύνη, είναι εύκολα προσβάσιμες στο κοινό. Οι πληροφορίες αυτές θα πρέπει να είναι διαθέσιμες στην καταλληλότερη γλώσσα, όπως αποφασίζει κάθε κράτος μέλος. Θα πρέπει να παρουσιάζονται με τρόπο που να είναι εύκολα κατανοητός και προσβάσιμος, ιδίως για τα άτομα με αναπηρία.

Δυστυχώς, δεν διασφαλίζονται αποτελεσματικά όλοι οι εργαζόμενοι στην Ένωση από τους κατώτατους μισθούς. Σε ορισμένα κράτη μέλη, ακόμη και αν οι εργαζόμενοι καλύπτονται τεχνικά, καταλήγουν να πληρώνονται λιγότερο από τον νόμιμο κατώτατο μισθό, επειδή δεν τηρούνται οι κανόνες. Αυτή η μη συμμόρφωση τείνει να πλήττει περισσότερο ορισμένες ομάδες, όπως οι γυναίκες, οι νέοι εργαζόμενοι, οι εργαζόμενοι με χαμηλότερες δεξιότητες, οι μετανάστες, οι μονογονεϊκές οικογένειες, τα άτομα με αναπηρία, όσοι εργάζονται σε μη τυποποιημένες θέσεις εργασίας, όπως η προσωρινή ή η μερική απασχόληση, και οι εργαζόμενοι στη γεωργία και τη φιλοξενία. Η κατάσταση αυτή πιέζει προς τα κάτω τους μισθούς. Στα κράτη μέλη όπου η προστασία του κατώτατου μισθού βασίζεται μόνο σε συλλογικές συμβάσεις, το ποσοστό των ακάλυπτων εργαζομένων εκτιμάται ότι κυμαίνεται μεταξύ 2% και 55% του συνόλου των εργαζομένων.

2. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία επιμένει ότι οι εργαζόμενοι με αναπηρία, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με προστατευμένη απασχόληση, πρέπει να αμείβονται ισότιμα για την ίδια αξία εργασίας. Η αρχή αυτή είναι επίσης σημαντική όταν πρόκειται για την προστασία του κατώτατου μισθού. Οι εργαζόμενοι χρειάζονται εύκολη πρόσβαση σε σαφείς πληροφορίες τόσο για τους νόμιμους κατώτατους μισθούς όσο και για την προστασία που παρέχουν οι ομαδικές συμβάσεις. Αυτό διασφαλίζει τη διαφάνεια και την προβλεψιμότητα σχετικά με τις συνθήκες εργασίας τους, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία, σύμφωνα με την οδηγία (ΕΕ) 2016/2102 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.